سیمای سلامت در جهان و ایران

بسمه تعالی

سیمای سلامت در جهان و ایران                                                                                             دکتر علی اکبر سیاری

                                                                                                     متخصص کودکان و فوق تخصص گوارش و کبد کودکان

                                                                                                        دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

خلاصه:

سلامت به معنی برخورداری از رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی است و تنها نبود بیماری و معلولیت و ناتوانی نیست.

وضعیت سلامت بستگی به عوامل اثر گذار بر آن شامل عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی محیط فیزیکی، عوامل ژنتیکی و میزان دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی دارد. اندازه گیری وضعیت سلامت جوامع را با شاخصهای بهداشتی می سنجند. در 50 سال گذشته موفقیتهای بزرگی در پرتو پیشرفت علم و تکنولوژی،‌ افزایش سواد، بهبود ارتباط و دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی اتفاق افتاده است. در سطح جهانی آبله ریشه کن شده است، بیماریهای عفونی کشنده واگیر دار با قابلیت پیشگیری بوسیله واکسن کنترل شده است بطوری که فلج اطفال در 175 کشور جهان ریشه کن شده است. در کشور ما مدت دو سال است مورد جدیدی از فلج اطفال گزارش نشده است.

امید به زندگی بطور متوسط 1/19 سال در دنیا افزایش یافته در کشورهای در حال توسعه 7/22، در کشورهای منطقه مدیترانه شرقی 1/28 سال و در کشور ما در مدت 16 سال امید به زندگی از 1/58 به 70سال رسیده است.  مرگ کودکان زیر یکسال در این مدت از 156 به 57 کودک به هزار تولد زنده  رسیده و بهترین وضعیت  4 و بدترین آن 104 است در کشور، از 51 در سال 63 به 26 در سال 79 رسیده است.

هنوز سالانه 515 هزار مادر بعلت حاملگی و زایمان در دنیا فوت می کنند.

بیماریهای بازپدید مثل سل و مالاریا مجدد بعنوان مشکل بهداشتی در دنیا شیوع بیشتــری پیــدا کرده است.. . . .

بیماریهای نوپدید که جدی ترین و خطرناک ترین نوع آن ایدز است تاکنون 60 میلیون نفر را در دنیا مبتلا و پیش بینی می شود تا سال 2005 به 100 میلیون نفر برسد. در کشور مابرآورد می شود 20000 نفر مبتلای به HIV / ایدز وجود داشته باشد و تاکنون درمان قطعی و واکسنی برای آن کشف نشده است. بعلت کنترل بیماریهای عفونی، تغییرات در شیوه زندگی و شهرنشینی، بیماریهای مزمن و متابولیک؛ مرگ ناشی از آن از قبیل فشار خون، دیابت، بیماریهای قلبی و مغزی و روانی و سرطانها روبه افزایش است.

جمعیت دنیا به طرف مسن شدن در حال تغییر است و جمعیت دنیا در مدت 50 سال گذشته افزایش یافته است که این موضوع بستگی به دو عامل کاهش باروری  و کاهش مرگ دارد. هنوز 1/1 میلیارد نفر در دنیا به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند. ریشه بسیاری از این مشکلات در فقر و بی عدالتی، جهل و بی سوادی و عقب ماندگی و عدم دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی است به امید آن که تمام مردم دنیا از سلامتی کامل که جزو حقوق اولیه هر انسانی است برخوردار شوند.

مقدمه: سلامت به معنی برخورداری از رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی است و تنها نبود بیماری، معلولیت و ناتوانی نیست.(1)

سلامت به عنوان یکی از حقوق عمده انسانی تلقی می شود و در نتیجه همه مردم باید به منابع مورد نیاز برای تأمین سلامت دسترسی داشته باشند. عوامل اثر گذار بر سلامت عوامل اقتصادی، اجتماعی، محیط فیزیکی، شیوه های زندگی و عوامل ژنتیکی و دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی است.(1)

    برای بررسی وضعیت سلامت در جهان و کشورها از شاخصهای مربوط به سلامت و عوامل اثر گذار بر آن استفاده می شود. (1)

    شاخصهائی که در این مقاله به آن پرداخته شده شامل شاخصهای دسترسی، امید به زندگی مرگ و ابتلاء به بیماریها، جمعیت، تغذیه و اقتصاد بهداشت است. تقریباً تمام کودکانی که در دنیا متولد می شوند ظرفیت بقا برای حداقل هفتاد سال را دارند. ولی تعداد زیادی از آنان بر حسب کشورها  بین 104 در بدترین کشور تا 4 کودک در بهترین کشورهای صنعتی به ازای هزار تولد زنده سال اول تولدشان را به پایان نرسانده فوت می کنند . امید به زندگی در کشورهای مختلف از 54 تا 83 سال تفاوت می کند و طی 50 سال گذشته بطور متوسط 1/19 سال افزایش یافته است. هنوز 1/1 میلیارد نفر در دنیا به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند(2،3)

    سیمای مرگ و بیماری از نظر سن و جنس در جهان بسیار متفاوت است. چرایی موضوع مربوط به عوامل اثر گذار بر سلامت می شود، ولی در این مقاله در حد شاخصهای بهداشتی به موضوع پرداخته شده است. برای چرایی موضوع باید به منابع دیگر نیز رجوع نمائید.

واژگان کلیدی: سلامت، شاخص های بهداشتی، بیماریهای عفونی، بیماریهای غیر واگیر، جمعیت، امنیت غذا و تغذیه

شاخصها و موفقیتها:

الف: دسترسی:

یکی از عواملی که در جوامع وضعیت عدالت اجتماعی در آن سنجیده می شود میزان دسترسی مردم به خدمات مورد نیاز از قبیل خدمات آموزشی، بهداشتی، درمانی و … می باشد و بر مبنای شاخص بیان می شود که مواردی از آن به شرح زیر است:

- وضعیت دسترسی مردم به خدمات اولیه بهداشتی درروستا وشهر در ایران به ترتیب 93 و100 درصد در سال 1380 رسیده است.

در کشورهای منطقه مدیترانه شرقی که ایران جزو آن است دسترسی به خدمات مراقبتهای اولیه بهداشتی در روستا و شهر به ترتیب در پاکستان 72، 100 کویت 100،100، سومالی 5، 50 عمان 90، 100 مصر 96، 100 عربستان صعودی 95، 100 و عراق 96، 100درصد می باشد. میانگین دسترسی در کشورهای مدیترانه شرقی در مناطق روستایی 70 و شهری 98 درصد است و کشور ما از متوسط منطقه بالاتر است. متوسط جهانی کمتر از 70 است.(3)

-  نسبت پزشک به 1000 نفر جمعیت از39/0 نفر در سال 1363 به04/1 در سال 1379 رسیده است. در سال 63 حدود 54 درصد پزشکان عمومی، 87 درصد متخصصین و 66 درصد دندانپزشکان در تهران و 5 شهر بزرگ حضور داشتند. این شاخص در کشورهای منطقه از قبیل لبنان 8/2 ، عربستان سعودی 4/1، مصر6/1، اردن 6/1، لیبی1، الجزایر  و سوریه 8/0 است. شاخص فوق در ایران اندکی از میانگین کشورهای منطقه مدیترانه شرقی پائین تر است. این در حالی است که تعداد زیادی از فارغ التحصیل گروه پزشکی در کشور بیکارند. این عامل باعث شده که پذیرش دانشجوی پزشکی در سالهای اخیر به نصف تقلیل یابد. این شاخص در ترکیه 1/1، انگلستان 7/1، کانادا 8/1، آلمان 4/3 و ژاپن 8/1 است. (4، 5)

-       نسبت تخت ثابت به یکصد هزار نفر جمعیت از 154 در سال 1363 به 164 در سال 1379 رسیده است. این شاخص در لبنان 300، لیبی 410، عربستان سعودی 250، مصر 210، اردن160، عراق 170 است. ایران تخت کمتری از میـانگین کشورهای منطقه و کــشورهای مشابه و قابل مقایسه (به لحاظ درآمد) دارد. این شاخص در ترکیه 250، انگلستان 450، کانادا 510، آلمان 960 و ژاپن 1620 است. در عین حال ضریب اشغال تخت در کشور (بخش دولتی) 56 درصد است.(4،5)

-  دسترسی به آب آشامیدنی سالم در مناطق روستائی از 7/68 درصد در سال 1363 به89 درصد و در شهرها به 99 در سال 79 رسیــده است. این شاخص در کشورهای صنعتی در شهر و روستان 100، در کشورهای در حال توسعه و کم توسعه یافت به ترتیب شهر و روستا، 91، 80، 70 و 54 است.  در دهه 90 حدود 816 میلیون نفر در دنیا به آب سالم دسترسی پیدا کردند ولی هنوز 1/1 میلیارد نفر در دنیا دسترسی ندارند و منتظر اقدامات آینده هستند. به این نکته باید توجه داشت که دسترسی به آب آشامیدنی سالم می تواند باعث کاهش اسهال به میزان 22 درصد و کاهش مرگ ناشی از اسهال به میزان 65 درصد شود. (4،6)

-  میزان اقلام دارویی در کشور از220 قلم در سال 1363 به 800 قلم در سال 1379 رسیده است. 95 درصد نیاز داروئی کشور از داخل تامین و اکثر داروها به آسانی و ارزانــی در دسترس مردم قرار دارد.

-  امید به زندگی: در بدو تولد به ترتیب زن و مرد از2/59 و 5/58 سال  در سال 1363 به71 و68 سال در سال 1379 رسیده است.  بهترین وضعیت دنیا در ژاپن برای زنان 83 سال است. این شاخص در ایران از میانگین کشورهای منطقه بالاتر است. متوسط جهانی این شاخص 64، کشورهای صنعتی 78(آمریکا 77، فرانسه انگلیس 78، سوئد 79، ژاپن 80 و …) کشورهای در حال توسعه 63 و کشورهای کمتر توسعه یافته 51 است. تغییرات ایجاد شده در 50 سال گذشته نشان می دهد که در 1955 –1950، متوسط جهانی 5/46، کشورهای توسعه یافته 5/66 و کشورهای در حال توسعه 40 و کشورهای کمتر توسعه یافته 5/35، منطقه مدیترانی شرقی که ایران جزو آن است 9/42 سال بوده است و در سال 2000-1995 متوسط جهانی 6/65، کشورهای توسعه یافته 5/74، کشورهای در حال توسعه 9/63، کشورهای کمتر توسعه یافته 52، منطقه مدیترانه شرقی 71 سال است. همانطور که ملاحظه می شود طی 50 سال امید به زندگی در بدو تولد بطور متوسط 1/19 سال افزایش یافته است ولی در کشورهای توسعه یافته 12 سال و در کشورهای در حال توسعه 7/22 و منطقه مدیترانه شرقی 1/28 سال است که این موفقیت در کشورهای جهان سوم ناشی از توسعه این کشورها و قسمتی مربوط به برنامه هائی است که W.H.O و یونیسف و UNFPA در50 سال گذشته باحمایت فنی ومالی ازکشورها به آن پرداخته اند. از طرف دیگر چون کنترل بیماریهای عفونی در کشورهای صنعتی از نظر زمانی جلوتر بوقوع پیوسته است بهمین خاطر افزایش طول عمر در این کشورها رشد کندتری را در مقایسه با سایر کشورها نشان می دهد. (2،3،4)

-  مرگ کودکان زیر یکسال به ازای هزار تولد زنده: از 51 در سال 1363 به26 در سال 1379 رسیده است. این شاخص در کشورهای صنعتی 6 و در بهترین کشور دنیا 4، در کشورهای در حال توسعه 63 و در کشورهای کم توسعه یافته 104 است. در کشور های منطقه: لبنان 104، مصر 51، عربستان سعودی21، عراق 112، مراکش 51 و کویت 12 است. در کشورهای منطقه مدیترانه شرقی به استثنای چند کشورحوزه خلیج فارس، کشور ما کمترین میزان را داراست و در مقایسه با کشورهائی که درآمد مشابه ایران دارند از آنها نیز پائین تر است. که دلالت بر ارتقای سلامت کودکان و کارآئی بالای بخش بهداشت و درمان کشور دارد. در مدت 50 سال (1950-2000) متوسط جهانی از 156 به 57، کشورهای توسعه یافته از 56 به 6، کشورهای در حال توسعه از 179 به 63 و کشورهای کمتر توسعه یافته ااز 194 به 104 رسیده است.(2،3،4)

-  مرگ کودکان زیر پنج سال: مرگ کودکان زیر پنج سال یکی از شاخصهای بهداشتی است و یکی از اهداف سال 2000 بوده است که میزان آن را به یک سوم سال 1990 که 94 در هــزار بوده است، کاهش دهند. در کشور ما  این شاخص از 44 در سال 70 به 33 مرگ به ازای هزار تولد زنده در سال 1379رسیده است. این شاخص در بدترین کشور دنیا سیرالئون 316 و در بهترین کشور سوئد و سوئیس 4 است. در کشــورهای صنعتی 6، کشورهای در حال توسعه 90 و کشورهای کمتر توسعه یافته 164، شاخص جهانی 81 و در منطقه مدیترانه شرقی 63 است. 63 کشور در دنیا نتوانستند به هدف 33 درصد کاهش دست یابند و در 100 کشور نیز تنها به میزان 20 درصد کاهش یافته است.(5،7،8)

-  مرگ مادران به ازای یکصد هزار تولد زنده: در دنیا سالانه 515 هزار زن بعلت حاملکی و زایمان فوت می کنند. در کشور ما مرگ مادران از 140 نفر در سال 1363 به4/37 در سال 1379 رسیده است. این شاخص در کشورهای صنعتی 13 و در کشورهای منطقه مدیترانه شرقی: مصر 174، یمن 350، اردن 130، عربستان سعودی 18، لیبی 40، الجزایر 140، لبنان 191، عراق130 و کویت 9 می باشد. در منطقه مدیترانه شرقی بجز کشورهای حوزه خلیج فارس، وضعیت کشور ما از نظر شاخص فوق بهتر است و در مقایسه با کشورهای مشابه از نظر درآمدی نیز وضع بهتری داریم که دلالت بر دسترسی بهتر مردم و ارتقای سلامت مادران دارد. این شاخص در کشورهای صنعتی 13 (سوئد و سوئیس 5، آمریکا 8 ، انگلیس 7، فرانسه 10 و ….) در بدترین کشور دنیا 1100 و متوسط جهانی 400 است که هدف سال 2000 بوده است. یکی از عوامل مهم در کاهش این شاخص انجام زایمان تحت مراقبت افراد دوره دیده می باشد که این شاخص در کشورهای صنعتی 99، کشورهای در حال توسعه و کم توسعه یافته به ترتیب52 و 28و متوسط جهانی این شاخص56 ودرایران86است که دلالت بربهبود دسترسی ومراقبت مادران درکشورمادارد. (3،9)

- پوشش واکسیناسیون کودکان زیر 5 سال بر علیه بیماریهای واگیردار (فلج اطفال، سرخک، سیاه سرفه، دیفتری، کزاز، سل، هپاتیتB):  این شاخص ازحدود 20 درصد در سال1363 به بالای 95درصد در سال 1380رسیده است این شاخص در آمریکا 93 درصد ، فرانسه92 درصد، انگلستان 91 درصد و میانگین کشورهــای منــطقه مدیترانه شرقی 5/77 درصد می باشد. بعنوان مثال پوشش واکسیناسیون سرخک متوسط جهانی 72، کشورهای صنعتی 89، کشورهای در حال توسعه و کم توسعه یافته 70 و 58 و در ایران 99 است. موفقیت بزرگ کشور در پوشش واکسیناسیون بالای 95 درصد باعث شده است که مرگ کودکان زیر پنجسال کاهش پیدا کند بطوری که طبق گزارش سال 1998 سازمان جهانی بهداشت در دنیا 000/800 کودک زیر 5 سال در اثر سرخک فوت نموده اند در حالیکه از ایران 4 مورد گزارش شده است. مرگ نوزادان بعلت کزاز نیز 000/270 که 80000 مورد آن مربوط به منطقه مدیترانه شرقی بوده است و از ایران 13 مورد گزارش شده است. سالانه در دنیا 11 میلیون کودک زیر پنج سال فوت می کنند که بیشترین موارد آن از نظر علت قابل پیشگیری است، 20 درصد موارد مرتبط به شرایط حول زایمان و تولد، 18 درصد عفونتهای تنفسی، 17 درصد بیماریهای اسهال، 15 درصد بیماریهای عفونی قابل پیشگیری با واکسن (7 درصد سرخک)، 7 درصد مالاریا و 23 درصد سایر موارد است (2،5،7،9)

- کنترل بیماری تالاسمی در کشور: در دنیا 2 نـــوزاد به ازای هر هزار تولد زنده مبتلا به تالاسمی ماژور متولد می شوند در کشور ما این میزان 7/0 است که با اجرای برنامه کنترل تالاسمی از سال 76 در کشور تعداد موارد جدید تالاسمی ماژور از 1200 به 860 مورد در سال 79 رسیده است.(10)

کنترل بیماریهای عفونی:

جهان در قرن بیستم موفقیتهای بزرگی را در کنتـرل بیماریهای عفونی به شرح زیر کسب نموده است: ریشه کن نمودن آبله، ریشه کنی فلـج اطفال که بیش از 175 کشور در دنیا این بیماری را ریشه کن کرده اند. در سال 2000 هدف گذاری شده بود که فلج اطفال در دنیا ریشه کن شود ولی کمتر از 3500 مورد فلج اطفال در دنیا گزارش شده است. در صورتی که در سال 1988 این رقم 350 هزار مورد بوده است که نشانة موفقیت نسبی برنامه جهانی ریشه کنی فلج اطفال است. درکشور ما در دو سال گذشته موردی گزارش نشده و اگر در سالجاری موردی گزارش نشود تأییدیه جهانـی ریشه کنی فلج اطفال را دریافت خواهیم داشت و علت تأخیر درا ین موضوع مربوط به کشورهای همسایه ایران شامل افغانستان، پاکستان و عراق می شود که طی سالهای گذشته تمام موارد گزارش شده، وارده از این کشورها بوده است. پیش بینی می شود تا سال 2005 در 20 کشور باقی مانده در سطح جهان فلج اطفال ریشه کن شود و سالانه 5/1 میلیارد دلار از این بابت صرفه جوئی خواهد شد. (8)

کنترل سرخک: اهداف برنامه کنترل سرخک کاهش مرگ ناشی از سرخک به میزان 95 درصد و کاهش موارد ابتلای سرخک به میزان 90 درصد تا 1995 بوده است که کشور ما به این شاخص رسیده و در تدارک اجرای برنامة حذف سرخک در کشور هستیم. در سطح جهانی طی سالهای 90 تا 99 به میزان دو سوم از موارد بروز سرخک کاسته شده است ولی هنـــوز در بیش از 15 کشور جهان پوشش واکسن سرخک کمتر از 50 درصد است و 7 درصــد علت مرگ بیماریهای عفونی قابل پیشگیری با واکسن را سرخک تشکیل می دهد. (2،8،9)

کزاز نوزادی: یکی از اهداف برنامه کودکان تا سال 1995 حذف کزار نوزادی بـوده است. 104 کشور از 161 کشور در حال توسعه در دنیا به این هدف رسیده اند و مرگ ناشی از کزار نوزادی طی دهه 90 به میزان 50 درصد کاهش یافته است و کشور ما موفق به کسب این هدف در دهه 90 شده است . 90 درصد موارد کزاز نـــوزادی باقیمانده مربوط به 27 کشور در جهان است (2،8)

اسهال حاد: طبق برآورد سازمان جهانی بهداشت موارد مرگ بعلت اسهال در کودکان زیر 5 سال از 5 میلیون مورد (گزارش WHO در 1982) به 3 میلیــون (گزارش WHO در 1995) و 2/2 میلیون کاهش پیدا کرده است.  اسهال دومین علت مرگ در کودکان زیر پنج سال را در دنیا تشکیل می دهد و پیش بینی می شود تا سال 2020 به نهمین علت مرگ تقلیل یــابد. در کشور ما در مطالعه ثبت مرگ در ده استان کشور اسهال دوازدهمین علت مرگ بوده است. در مطالعه ای در سال 1364 یک چهارم مرگ کودکان زیر 5 سال در اثر اسهال بوده است ( تعداد 34000 مرگ در سال) در سال 1370 به 000/10 مورد کاهش یافته است و در سالهای اخیر به زیر 3000 مورد در سال رسیده است (5،7،9،11)

سالانه کودکان 4-3 بار دچار حمله اسهال حاد می شوند که در بعضی از مناطق در دنیا به 8-6 بار در سال می رسد. در ایران در شهرها 1/3 در روستاها 6/3 بار و عامل عمده در مرگ کودکان اسهالی کمبود آب و الکترولیت بدن و سوء تغذیه می باشد. (12)

آنچه مسلم است بهبود وضعیت بهداشت محیط (دسترسی به آب آشامیدنی سالم، دفع بهداشتی فضولات و زباله و فاضل آب ، غذای سالم) افزایش آموزش و سواد مادران، بهبود دسترسی به خدمات بهداشتی  درمانی، بهبود وضعیت تغذیه کودکان بویژه تغذیه با شیر مادر و …. در کاهش موارد ابتلای به اسهال و مرگ ناشی از آن موثر بوده است ولی دو عامل مصرف مایعات خوراکی (O.R.S) در موقع اسهال و تداوم تغذیه در جریان اسهال نقش اساسی را در این امر داشته است زیرا مرگ ناشی از اسهال در 90 درصد موارد قابل پیشگیری است.

وبا: وبا بیماری اسهالی مرگباری است. Snowدر 1849 ارتباط بین آب آلوده و بروز وبا را کشف نمـود. عامل وبا، ویبریو کلرا است و یک بیماری عفونی است که از طریق آب و غــذای آلـــوده منتقل می شود. این بیماری مشکلی جهانی است و طبق گزارش 1995 سازمان جهانی بهداشت مجموعاً 208755 مورد وبا با 5034 مورد مرگ ناشی از آن گزارش شده است که 34 درصد آن مربوط به قارة آفریقا است. گرچه تعداد موارد وبا در تمام دنیا رو به کاهش است ولی پیش بینی می شود این مشکل تا موقعی که منابع آب و بهسازی محیط در جهان حل و فصل نشود همچنان به قوت خود باقی خواهد ماند (6). در کشور ما هر سال مواردی از وبا در تعدادی از استانهای کشور گزارش می شود.

خوشبختانه نظام قوی و منسجم بهداشتی در کشور در تمام فصول نمونه برداری از موارد اسهال ، مـــواد غذائی و آب جهت کشف ویبریو کلرا بعمل می آورد ضمن آن که نظارت برای کلرینه کردن آب آشامیدنی در تمام کشور انجام می شود. بعنوان نمونه در سال 1376 تعداد موارد وبای گزارش شده در کشور 1343 از 11 استان با 17 مورد مرگ، در سال 79، 691 با 5 مورد مرگ از 15 استان و سال 80، 333 از 12 استان و سال 81 تا تاریخ 5/6/81 ، 148 مورد بوده است که بیشترین موارد اکثراً از سیستان و بلوچستان و خوزستان بوده و در سایر استان ها تعداد موارد متفاوت است. (13)

عفونتهای حاد تنفسی ARI:

عفونت حاد تنفسی شامل عفونتهای حاد در هر منطقه ای از دستگاه تنفس می شود، عامل آن ممکن است ویروس یا باکتری باشد. انواع قابل پیشگیری آن شامل سرخک و سیاه سرفه است. اکثر موارد ARI خفیف، ویرال و خود محدود شونده بوده و نیازی به درمان ندارد.

عفونت حاد تنفسی هنوز یکی از پنج علت اصلی 11 میلیون مرگ کودکان زیر 5 سال را در دنیا تشکیل می دهد، بعد از شرایط حول تولد و زایمان که 20 درصد بوده است عفونت حاد تنفسی 18 درصد با تعداد حدود 2 میلیون کودک در سال رتبه دوم را بخود اختصاص داده است. تحقیقات نشان داده است که در 60 درصد موارد با مصرف بموقع آنتی بیوتیک در عفونتهای باکتریال تنفسی می توان جلوی مرگ را گرفت. مرگ در کودکان سالم مبتلا به پنومونی بسیار کمتر از کودکانی است که دچار سوء تغذیه هستند.

یکی از اهداف سازمان جهانی بهداشت در دهه 90 کاهش میزان مرگ کودکان زیر 5 سال به علت ARI به میزان یک سوم بوده است که موفقیت چندانی کسب نشده است.(2،6)

سل و مالاریا بعنوان بیماریهای بازپدید در دنیا مطرح است.

سل: تا کنون 2 میلیارد نفر در دنیا به میکروب سل آلوده شده اند. سالانه 10 میلیون مورد سل جدید بروز می کند. سالانه 669/1 میلیون نفر در دنیا بعلت سل فوت می کنند این رقم در 1990 دو میلیون نفر بوده است. سل 3 درصد علت مرگ را تشکیل می دهد. روند سل در آینده مبهم است. میزان ابتلای جهانی 700/3 میلیون نفر یعنی 62 به ازای یکصد هزار نفر جمعیت است، برآورد سازمان جهانی بهداشت در ایران بین 55-90 مورد درصد هزار نفر جمعیت  گزارش شده است.(5،14)

ولی با توجه به اجرای استراتژی DOTS در کشور و ثبت موارد سل تعداد موارد از 29 مورد به ازای یکصد هزار نفر در سال 1376 به 14 مورد در سال 79 کاهش یافته است که موفقیت بزرگ بهداشتی در کشور است و برآورد سازمان جهانی بهداشت در این مورد را رد می کند.

روند سل در سطح جهانی بعلت بروز ایدز رو به گسترش است و خطر بزرگی که بوجود آمده مقاومت میکروب سل به داروهای رایج ضد سل است بطوری که هزینه درمان  موارد مقاوم بسیار گران و سرسام آور است. هزینه درمان هر مورد سل در سال 77 معادل 286 هزار ریال ولی هزینه درمان هر مورد سل مقــاوم 25 میلیون ریال در کشور می باشد . اکثر موارد سل مقاوم را  مهاجرین افغانی تشکیل می دهند. ( 14) سل در 1990 هفتمین علت مرگ در دنیا بوده است و پیش بینی می شود تا سـال 2020 تغییــــر نکند. سیاست سـازمان جهانی بهداشت در کنتـرل سل اجرای استراتـژی (Directly observed treatment short Course) Dots  درمان کوتاه مدت تحت نظارت مستقیم) است که شامل یک ساختار مؤثر برای تشخیص (مشاهده اسمیر خلط با میکروسکوپ نوری) را هـم شـــامل می شود (12،14)

مالاریا:

وضعیت مالاریا در سطح جهان رو به وخامت است، سالانه 5/1 تا 7/2 مورد مرگ و 300-500 میلیون مورد ابتلای به مالاریا تخمین زده می شود  و حدود 2 میلیارد نفر در نیا در معرض خطر  هستند که بیشتر مربوط  به کشورهای آفریقایی و آسیایی است. بهمین منظور سازمان جهانی بهداشت در سال 1998 برنامه مالاریا (Roll-Back malaria) را تدوین کرده است. سالانه در دنیا حدود 000/750 کودک زیر 5 سال در اثر مالاریا فوت می کنند.

 در مناطقی از دنیا که مالاریا ریشه کن شده بود مثل آذربایجان  شوروی سابق و تاجیکستان و در مناطقی که مهار شده بود مثل عراق و ترکیه مالاریا مجدد شیوع پیدا کرده است. در منطقه مدیترانه شرقی سالانه 15 میلیون نفر مبتلا می شوند و 4700 نفر از این افراد فوت می کنند. در کشور ما، در 3درصد جمعیت کشور در استانهای سیستان بلوچستان، هرمزگان و بخشی از استان کرمان بیماری بصورت اپیدمی است. در سایر مناطق کشور 90 درصد موارد وارده از کشورهای افغانستان و پاکستان است. برنامه مهار مالاریا در کشور از 1375 به اجرا درآمده که موفقیت  آمیز بوده است، موارد مالاریا از 93 مورد در صد هزار نفر جمعیت در سال 75 به 27 مورد در سال 80 کاهش یافته است. در دهه 90 در دنیا 53 مورد درصد هزار بوده است.(6،13)

بیماریهای عفونی نو پدید:

آندسته از بیماریهای عفونی که در گذشته ناشناخته بودند مثل ایدز، ابولا، کروتز فلوجاکوب، تب هموراژیک کنگوکریمه را شامل می شود. بجز ایدز بقیه موارد تاثیر چندانی بر بار جهانی بیماری ندارند ولی بطور کلی در 20 سال گذشته حداقل 30 نوع بیماری جدید ظهور پیدا کرده است. (1996 WHO)

HIV و ایدز:

اولین بار عامل بیماری دردهه هشتاد (1983) شناسایی شد. عامل این بیماری ویروسHIV است و موقعی که در بدن مستقر شد سیستم دفاعی بدن را دچار خستگی، فرسودگی و سرانجام ناتوانی نموده و عاقبت منجر به مرگ بیمار می گردد. تاکنون هیچ درمان قطعی برای مداوای آن فراهم نشده است.

راههای انتقال

  1- تماس جنسی افراد سالم با افراد آلوده به HIV بدون استفاده از وسایل پیشگیری: در دنیا 80 درصد موارد ابتلا از این طریق اتفاق افتاده است. تماس جنسی با جنس مخالف اکثریت موارد را تشکیل می دهد و در کشور ما 9/8 درصد مبتلایان از راه تماس جنسی مبتلا شده اند.

2- خون و فراورده های خونی: 5 تا 10 در صد موارد از این طریق منتقل می شود، در ایران 1/5 درصد است. با پیشرفت علم و تکنولوژی  این مورد به حداقل ممکن رسیده  ولی هنوز به صفر نرسیده است ، اولین مورد در ایران در 1366 در یک کودک مبتلا به هموفیلی در اثر دریافت فرآورده های خون مشاهده شده است. در کشورهای توسعه یافته 80-40 درصد بیماران هموفیلی HIV مثبت هستند، این آمار در ایران 5-3 درصد است که نشانة سلامت جامعه و فرآورده های خونی مصرفی است.

3- انتقال از طریق ابزار برنده و نوک تیز آلوده: استفاده از هر وسیله تیز و برنده آلوده به خون فرد مبتلا به HIV یا ایدز احتمال ابتلا دارد. معتادان تزریقی که بطور مشترک از سرنگ و ســوزن استفاده می کنند بزرگترین عامل انتقال را تشکیل می دهد. در خالکوبی، سوراخ کردن گوش، حجامت، لوازم دندانپزشکی، ختنه، طب سوزنی، تیغ سلمانی در آرایشگاه اگـــر نکات ایمنی رعایت نشود و آلوده به HIV گردد خطر انتقال وجود دارد.12-10 درصد موارد در سطح جهانی از این طریق آلوده شده اند، در ایران 64 درصد موارد و در بعضی از استانها تا 80 درصد می رسد.

4- انتقال HIV از مادر آلوده به جنین و نوزاد شیرخوار: در دنیا 5 درصد موارد و در ایران 4/0 درصد است.

گروههای عمده در معرض خطر همجنس بازان، معتادان تزریقی، فواحش و افراد با فعالیت جنسی زیاد مثل جوانان و نوجوانان ، افراد مبتلا به عفونتهای آمیزشی، نوزادان و شیرخواران متولد شده از مادر مبتلا بهHIV و ایدز را تشکیل می دهند.

تا سال 2001 تعداد 23 میلیون نفر در اثر این عفونت فوت شده اند. ایدز چهارمین علت مرگ در دنیـا و اولین علت در بعضـی از کشورهای جهان است،40 میلیون نفر در حال حاضر در دنیا آلوده بهHIV می باشندکه از این تعدد 5/13میلیون نفر زن و 3 میلیون نفر کودک زیر 15 سال می باشند.  در سال 2001 ، 5 میلیون نفر مبتلا شده اند که 2 میلیون نفر آن  زن و 800 هزار نفر کودک زیر 15 سال بوده اند و پیش بینی می شود در دنیا تا سال 2005 تعداد مبتلایان به HIV/ایدز به  100 میلیون نفر  برسد. در حال حاضر بیش از 90 درصد مبتلایان مربوط به کشورهای در حال توسعه می شوند. در ایران تخمین زده می شود 20000 نفر مبتلا به HIV/ ایدز آلوده وجود داشته باشد. پایان شش ماه اول سال 1381، تعداد 4237 نفر آلوده که 96 درصد مرد و4 درصد زن ( در دنیا 47 درصـد را زنان تشکیل می دهند) گــزارش شده است. از این تعداد 65% از راه اعتیاد، تزریقی، 4/8% آمیزشی، 7/4% خون و فرآورده های خونی و 4/0% از مادر به کودک آلوده گردیده اند. 403 نفر وارد مرحله بیماری که 364 نفر از اینها فوت نموده اند. در بسیاری از کشورهای جهان اپیدمی ایدز سیر صعودی را طی می کند. در ایران از ابتدای سال 75 تا ابتدای سال81یعنی درمدت6سال مواردشناخته شده7 برابر شده است. درحالی که درآمریکای شمالی، اروپا، بعضی از کشورهای جهان سوم بعلت آموزش و مراقبتهای انجام شده اپیدمی سیر نزولی دارد.

درسطح جهانی نیمی از تمام موارد ابتلا به HIV درجوانان ونوجوانان 24- 15 سال اتفاق افتاده است.

مرگ و میر ناشی از ایدز در سال 2001، 3 میلیون نفر بوده است که از این تعداد 1/1 میلیون زن و 000/580 نفر کودک زیر 15 سال بوده اند. تا کنون 13 میلیـون کودک در  اثر فوت والدیـن یتیـم شــــده اند ( 8،9،15،16،17،18،19)

 بیماریهای غیرواگیر: بعلت پیشرفت علم و تکنولوژی، ارتقای سطح سواد، بهبود ارتباطات ، دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی، بهبود تغذیه و بهداشت محیط ، تغییر شیوه زندگی، توسعه شهرنشینی، کاهش تحرک روزانه و تغییر عادات غذائی، سیمای سلامت از نظر علت بیماری و مرگ در دنیا تغییر کرده است که به این موضوع گذر سلامت گفته می شود. بیماریهای عفونی واگیردار، کنترل شده و بیماریهای مزمن و متابولیک جایگزین آن گردیده است. از 000/300 مرگی که در سال 1379 در کشور اتفاق افتاده است بیماریهای قلبی عروقی با 000/100 مورد اولین علت مرگ را در کشور تشکیل می دهد. در کشورهای اروپائی بیماریهای قلبی 37، سرطانها 19، سکته مغری 14، عفونی و واگیر دار 10، حوادث و سوانح 8 درصد و در کشورهای آفریقائی به ترتیب 6، 5، 5، 56، 12 درصد علت مرگ را تشکیل می دهند. در کشور ما اولین علت را بیماریهای قلبی عروقی 37 درصد، علت دوم حوادث و سوانح، علت سوم سرطانها، علت چهارم حول تولد و پنجمین علت بیماریهای عفونی را تشکیل می دهد.

از این نظر مردم کشور ما مشابه کشورهای صنعتی فوت می کنند یعنی بعلت بیماریهای غیر واگیردار، این در حالی است که در این کشورها با اقدامات پیشگیری که بعمل آورده اند موفق به کاهشی به میزان 70-40 درصد شده اند ولی در کشور ما این عامل رو به گسترش بوده و سن بروز سکته قلبی به میزان 5/16 درصد بعنوان اولین علت مرگ در کشور در حال کاهش است. بیماریهای مزمن شامل افزایش وزن و چاقی، فشار خون، دیابت، بیماریهای مزمن ریوی، بیماریهای مفصل و استخوان و سرطانها رو به افزایش است که سیمای بیماریهای مزمن کشور از این نظر مشابه کشورهای غربی است.(12،20)

 بیماریهای روانی نیز رو به افزایش است. در مطالعه ای 21 درصد افراد بالای 15 سال در کشور از مشکلات روانی به درجاتی رنج می برند که شایعترین آن اضطـراب ا ست که در خانمها دو برابر آقایان

می باشد. این مشکل قرن بیست و یکم می باشدکه درتمام دنیاروندصعودی وروبه توسعه دارد.(21)

 تغییرات جمعیتی: جمعیت کشور در مدت 40 سال سه برابر (از 23 میلیون نفر به بالای 60 میلیون نفر) شده است در صورتیکه جمعیت دنیا در مدت 50 سال 2 برابر گردیده است. در همین مدت جمعیت شهر نشین 6 برابر (در دنیا در مدت 50 سال 3 برابر) شده است. ایران جزو جوانترین کشورها از نظر جمعیت است و در نتیجه مشکلات جوانان شامل اشتغال ، ازدواج، موج جدید رشد جمعیت با حاملگی های ناخواسته (300 هزار کودک ناخواسته در کشور) مواجه هستیم، 6/6 درصد جمعیت کشور (حدود 5/5 میلیون نفر) را سالمندان تشکیل می دهند. جمعیت سالمندی دنیا (بالای 60 سال) 600 میلیون نفر است  و در50 سال آینده این تعداد 3/3 برابر یعنی به 2 میلیارد نفر و در ایران به 26 میلیون نفر خواهد رسید که معادل 23 درصد جمعیت کشور خواهد بود یعنی معادل جمعیت فعلی پنج کشور اروپائی شامل فنلاند- نروژ- سوئد- دانمارک و ایرلند. رشد جمعیت کشور از 4/3 در دهه 60 به 3/1 کاهش یافته است. رشد جمعیت دنیا در دهه 90 کاهش داشته بطوری که رشد متوسط جهانی آن 4/1، در کشورهای صنعتی 6/0 در کشورهای در حال توسعه 7/1 در کشورهای کم توسعه یافته به 5/2 رسیده است. در کشورهای مدیترانه شرقی در اردن 8/3، عراق 4/2، لبنان 6/2، مصر 2،‌ عربستان سعودی 9/2 عمان 6/3 و سودان 2 است. ولی طی سالهای 65-1950 جمعیت دنیا از 5/2 به 3/3 میلیارد نفر رسید که افزایش این جمعیت در مدت 15 سال معادل افزایش جمعیت در 50 سال قبـل بــوده است بعنوان مثال طی سالهای 54-1950 سالانه 47 میلیون نفر به جمعیت دنیا افزوده می شد و از 1969-1965 سالانه به 72 میلیون نفر رسید. این اتفاق ناشی از کاهش مرگ کودکان و تغییر نکردن موالید بود یعنی چرخه ای که مرگ و موالید هر دو بالا بودند و جمعیت دنیا کند رشد می کرد بهم خورد. (2،3،4،5،12،16،20)

 امنیت غذا و تغذیه :  کشور ما در حال گذر تغذیه است، بطوری که 6/16 درصد زنان 45-15 سال دچار کم خونی فقر آهن، 6/15 درصد کودکان زیر 5 سال دچار سوء تغذیه از نوع متوسط و شدید که در نتیجه 000/800 کودک دچار کوتاهی قد تغذیه ای هستند. سوء تغذیه پروتئین انرژی مشکلی است جهانی و در دنیا 32 درصد کودکان زیر 5 سال دچار سوء تغذیه متوسط و شدید هستند که کوتاهی قد تغدیه ای (Stunting)  یک عارضه آن است. در کشورهای کم توسعه یافته میزان آن 45 درصد و کشورهای توسعه یافته 33 درصد کشورهای صنعتی صفر است. 149 میلیون کودک زیر 5 سال هنوز از سوء تغذیه رنج می برند، یکی از اهداف سال 2000 کاهش سوء تغذیه به میزان 50 درصد بوده است ولی این هدف در کشورهای در حال توسعه فقط 17 درصد کاهش یافته است یعنی از 177 میلیون به 149 میلیون نفر رسیده است. (8،22)

کمبود ویتامین A  در 44 درصد کودکان زیر 5 سال در کشورهای در حال توسعه و 70 درصد کودکان کشورهای کم توسعه یافته رنج می برند. کمبود ویتامین D، روی ، آهن، کلسیم و ید از دیگر ریز مغذیهائــی است کـه در دنیا شایع است. در دنیا کمتر از 50 درصد خانوارها از نمک یددار استفاده می کنند، در کشور ما 95 درصد خانوارها از نمک یددار استفاده می کنند.

در عین حال که 20 درصد مردم کشور نمی توانند شکمشان را سیر کنند 40 درصد جمعیت دچار پرخوری هستند بطوری که در بعضی مطالعات محدود در زنان بالای 30 سال روستائی اطراف تهران 24 تا 72 و در مناطقی از شهر تهران تا 82 درصد، دچار افزایش وزن و چاقی بوده اند. این پدیده منجر به افزایش فشار خون، دیابت و بیماریهای قلبی عروقی، بیماریهای استخوان و مفصل می شود. (8،22،23)

هزینه های بخش بهداشت: شاخصهای اقتصادی بخش بهداشت متعدد است. یکی از این شاخصها، سهم بخش بهداشت از GDP  است.

در کشورهای منطقه مدیترانه شرقی مصر 7/3 درصد، اردن 2/5، کویت 3/3، عراق 2/4، سوریه 5/2، ایران 4/4 و در سایر کشورها آلمان 5/10، فرانسه 8/9، ایتالیا 3/9، ژاپن 3/7، آمریکا 7/13، کانادا 6/8 و سوئیس 1/10 درصد است. شاخص های دیگر سهمی است که مردم بطور مستقیم از کل هزینه های بهداشتی پرداخت می کنند و شاخص سرانه هزینه های بهداشتی به دلار است و به ترتیب به شرح زیر می باشد:

مصر 1/73و 118، اردن 8/32 و 178، کویت 6/12 و 605، عراق 1/41 و 110، سوریه 4/66 و 109، ایران 2/57 و 200، آلمان2/11 و 2365، فرانسه 4/20 و 2125، ایتالیا 8/41 و 1402، ژاپن 9/19 و 1757، آمریکا6/16 و 3724، کانادا 17 و 1322، سوئیس 7/29 و 2644

همانطور که ملاحظه می شود سهم بخش بهداشت از GDP و سهمی که مردم از جیب خودشان پرداخت می کنند و هزینه سرانه بهداشت در کشورهای مختلف متفاوت است آنچه که مهم است در کشورهای صنعتی سهم مردم بسیار پائین تر از کشورهای جهان سوم است که نشانه عدالت و رفاه اجتماعی در این کشورها است.(5)

منابع:

1- سازمان جهانی بهداشت، واژنامه ارتقای سلامت، ترجمع دکترمحمد پوراسلامی، سمیرا ایار، حمیده سرمست، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی 1379- ص 19-21

2-    Unicef, The state of the world’s children, 2002, p:10-19

3-    SADIK NAFIS, An Agenda for people, New york university,2002 p.2-20

4- شیبر، جورج، نیکول کلینگن، اصلاح امور مالی بخش بهداشت در ایران، ترجمه دکتر ابوالقاسم پور رضا، فصلنامه تامین اجتماعی سال دوم، شماره چهارم زمستان 79 ص 31-82

5-    The world Health Report 2000. P: 156-203

6- سازمان جهانی بهداشت، سلامت و محیط در توسعه پایدار، ترجمه دکتر علی اصغر فرشاد، مهندس منوچهر علائی، مهندس سید عنایت ا… عصائی و دکتر نسیم علائی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تهران زمستان 1380

7- ملک افضلی حسین، وضعیت سلامت مادران و کودکان در جمهوری اسلامی ایران وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی بهمن ماه 1370 ص 39-42

8-    Unicef, The state of the world’s children, 2001, p:68-111

9-    United Nations, We the children: End- Decade review of the follow-up to the world summit for children, report of the secretary – General A/S- 27/3 – 4 May 2001 P:19-32

10-  وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، گزارش وضعیت تالاسمی در کشور زمستان 80

11-  جودی کریستوفر، لویزآلن: بارجهانی بیماریها، ترجمه دکتر پژمان شادپور، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تهران آبان 1377 ص 3-20

12-  وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سیمای جمعیت و سلامت در جمهوری اسلامی ایران - تهران مهر ماه 1379 ص 83-100

13-  وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشکی، گزارش وضعیت بیماریهای واگیر دار در کشور، مهر ماه 81

14-  میرحقانی لیلا، ناصحی مهشید: راهنمای کشوری مبارزه باسل، مرکز نشر صدا، سال 81 ص 9-17

15-  وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، گزارش عملکرد برنامه دوم توسعه اقتصادی اجتماعی فرهنگی بخش بهداشت سال 78

16-  یونیسف، پیشرفت ملتها2000 ترجمه صندوق کودکان سازمان ملل متحد یونیسف درتهران تیر ماه 1379 ص 16-35

17-   وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، برنامه کشوری کنترل و پیشگیری از عفونت HIV و ایدز سال (85-81) تابستان 81

18-           UNAIDS, Report on the global HIV/AIDS Epidemic July 2002 P: 9-20

19-           World Health Organisations Macro Economics and Health, December 2001, P: 40-72

20-           W.H.O, Popualtion Bulletin Vol 55. No1 March 2000

21-  نوربالا احمدعلی، محمد کاظم، باقری یزدی عباس، نگاهی بر سیمای سلامت روان در ایران تهران 1380 ص 83-89

22-  وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سیمای تغذیه کودکان در استانها آبان ماه 1377

23-  میر میران پروین، عزیزی فریدون، افزایش وزن و چاقی، مجله پژوهش در پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، سال 22، شماره 3، مهر و آذر 1377 ص 69-81

مدیریت خدمات بهداشتی درمانی

دیباچه: در کشور ما متوسط زمان پذیرش بیمار تا تعیین تکلیف نهایی 219 دقیقه است؛ یعنی از زمان پذیرش بیمار در بخش اورژانس تا تعیین تکلیف نهایی او به طور متوسط سه ساعت و نیم طول می‌کشد، زمانی که موجب صدمات جسمی،‌ روحی و خسارات مالی غیر جبرانی می‌گردد. بی‌شک یکی از مهمترین دلایل بروز این مشکل و سایر مشکلات موجود در بیمارستان‌ها، نبود مدیریت قوی و توانمند است. مدیریتی که بتواند با تکیه بر دانش و تجربه لازم از امکانات موجود، بهترین بهره‌وری را داشته باشد و رضایت کارکنان و بیماران را تأمین کرده و بهترین خدمات را در کمترین زمان ارائه دهد امروزه چنین مدیریتی نیاز به دانش تخصصی دارد. دانشی که در کشور ما در رشته مدیریت خدمات بهداشتی ـ درمانی آموزش داده می‌شود. در حقیقت از طراحی‌ ساختمان‌ تا برنامه‌ریزی‌ برای‌ ایجاد، اداره‌، توسعه‌ و احتمالاً تعطیل‌ یک‌ بیمارستان‌ نیازمند بهره‌گیری‌ از اندیشه‌ متخصصان‌ رشته‌ مدیریت‌ خدمات‌ بهداشتی‌ ـ درمانی‌ است‌. افرادی‌ که‌ علاوه‌ بر دانش‌ مدیریت‌ در زمینه‌ داروشناسی‌، مدیریت‌ اختصاصی‌ واحدهای‌ مختلف‌ بیمارستانی‌، استانداردهای‌ بیمارستانی‌، کاربرد کامپیوتر در مدیریت‌ بیمارستان‌، روابط‌ درون‌ بخشی‌ و برون‌ بخشی‌ بیمارستان‌، سازمان‌ و مدیریت‌ بهداشت‌ و درمان‌ در ایران‌، ارزیابی‌ مراقبت‌های‌ بهداشتی‌ و درمانی‌، برنامه‌ریزی‌ و مدیریت‌ استراتژیک‌ در نظام‌ بهداشتی‌ و درمانی‌ و نظام‌ بهداشتی‌ و درمانی‌ تطبیقی‌ اطلاعات‌ لازم‌ را دارند همچنین‌ کلیاتی‌ درباره‌ داروسازی‌، پرستاری‌، پزشکی‌ و بهداشت‌ بیمارستان‌ می‌خوانند.رشته‌ مدیریت‌ خدمات‌ بهداشتی‌ ـ درمانی‌ با بررسی‌ دروس‌ مدیریت‌ و تطبیق‌ آن‌ با دروس‌ بهداشتی‌؛ نحوه‌ اداره‌ امور شاخه‌ها یا زیرمجموعه‌های‌ مختلف‌ نظام‌ بهداشت‌ و درمان‌ را تعیین‌ می‌کند؛ یعنی‌ نحوه‌ اداره‌ شبکه‌های‌ مختلف‌ نظام‌ بهداشت‌ و درمان‌ از خانه‌های‌ بهداشت‌ گرفته‌ تا مراکز بهداشتی‌ ـ درمانی‌ روستایی‌ و شهری‌، بیمارستان‌های‌ عمومی‌ و تخصصی‌ وابسته‌ به‌ مرکز بهداشتی‌ ـ درمانی‌ شهری‌، درمانگاه‌ها، دانشگاه‌های‌ علوم‌پزشکی‌ و بیمارستان‌های‌ تخصصی‌ و آموزشی‌ وابسته‌ به‌ آنها و حتی‌ وزارت‌ بهداشت‌، درمان‌ و آموزش‌ پزشکی‌، به‌ دانش‌آموختگان‌ این‌ رشته‌ در سه‌ مقطع‌ کارشناسی‌، کارشناسی‌ ارشد و دکترا آموزش‌ داده‌ می‌شود.توانایی‌های‌ لازم‌ :فارغ‌التحصیل‌ رشته‌ مدیریت‌ خدمات‌ بهداشتی‌ ـ درمانی‌ به‌ عنوان‌ مدیر بخش‌ بهداشت‌ و درمان‌ عمدتاً با بیماران‌؛ یعنی‌ با ضعیف‌ترین‌ ، مظلوم‌ترین‌، نیازمندترین‌، حساس‌ترین‌ و ناشکیباترین‌ انسان‌ها روبرو است‌. و از سوی‌ دیگر با استرس‌، اضطراب‌، کمبودها، نواقص‌، نارضایتی‌ها و برخوردهای‌ متنوع‌ سروکار دارد؛ بنابراین‌ باید از پختگی‌، تحمل‌ و شکیبایی‌ برخوردار باشد. همچنین‌ لازم‌ است‌ که‌ از نظر جسمی‌ و روحی‌ قوی‌ بوده‌ و در تصمیم‌گیری‌ قاطع‌ باشد.در ضمن‌ دانشجوی‌ این‌ رشته‌ باید به‌ دروس‌ علوم‌تجربی‌ مثل‌ فیزیک‌، شیمی‌، ریاضی‌، زیست‌شناسی‌ و همچنین‌ زبان‌ انگلیسی‌ مسلط‌ باشد.موقعیت‌ شغلی‌ در ایران‌ :امروزه‌ وزارت‌ بهداشت‌، درمان‌ و آموزش‌ پزشکی‌ به‌ اهمیت‌ رشته‌ مدیریت‌ خدمات‌ بهداشتی‌ ـ درمانی‌ و نیاز جامعه‌ به‌ فارغ‌التحصیلان‌ آن‌ پی‌ برده‌ است‌ و به‌ همین‌ دلیل‌ به‌ رغم‌ آن‌ که‌ در تعدادی‌ از رشته‌های‌ علوم‌پزشکی‌ مانند پزشکی‌، پرستاری‌ و مامایی‌ با تعداد قابل‌ توجهی‌ فارغ‌التحصیل‌ مازاد نیاز روبرو هستیم‌؛ در کل‌ ساختار مدیریتی‌ نظام‌ بهداشت‌ و درمان‌ کشور، از وزارتخانه‌ گرفته‌ تا دانشگاه‌های‌ علوم‌پزشکی‌، شبکه‌های‌ بهداشتی‌ ـ درمانی‌ و بیمارستان‌ها به‌ فارغ‌التحصیلان‌ این‌ رشته‌ در هر سه‌ مقطع‌ لیسانس‌، فوق‌ لیسانس‌ و دکترا نیاز داریم‌. همچنین‌ فارغ‌التحصیل‌ این‌ رشته‌ می‌تواند در هلال‌ احمر، سازمان‌ تأمین‌اجتماعی‌ و سازمان‌ بیمه‌ خدمات‌ درمانی‌ فعالیت‌ نماید.درس‌های‌ این‌ رشته‌ در طول‌ تحصیل :دروس‌ پایه‌ :روانشناسی‌ عمومی‌، جامعه‌شناسی‌ پزشکی‌ و بهداشتی‌، اقتصاد خرد، اقتصاد کلان‌، اصول‌ حسابداری‌ ، ریاضیات‌ و کاربرد آن‌ در مدیریت‌، آمار حیاتی‌ و شاخص‌های‌ بهداشتی‌ (نظری‌ و عملی‌)، کاربرد کامپیوتر در مدیریت‌، روش‌ تحقیق‌ نظری‌ و عملی‌، مکاتبات‌ اداری‌، اصول‌ و مبانی‌ مدیریت‌، مدیریت‌ منابع‌ انسانی‌، رفتار سازمانی‌، موازین‌ حقوقی‌ در بیمارستان‌، مدیریت‌ مالی‌، اصول‌ انبارداری‌ و تدارکات‌، اصول‌ تنظیم‌ و کنترل‌ بودجه‌ دولتی‌، آشنایی‌ با خدمات‌ پرستاری‌، اصول‌ خدمات‌ بهداشتی‌، تغذیه‌ و رژیم‌های‌ غذایی‌ در بیمارستان‌، مبانی‌ مددکاری‌ اجتماعی‌.دروس‌ تخصصی‌ :زبان‌ تخصصی‌ ، کلیات‌ پزشکی‌، واژه‌شناسی‌ پزشکی‌، آشنایی‌ با لوازم‌ و تجهیزات‌ پزشکی‌، اپیدمیولوژی‌ و عفونت‌های‌ بیمارستانی‌، مدارک‌ پزشکی‌، برنامه‌ریزی‌ خدمات‌ بهداشتی‌ و درمانی‌، سازمان‌ و مدیریت‌ بیمارستان‌ ، بیمه‌ و تعرفه‌ خدمات‌ بهداشتی‌ و درمانی‌، شناخت‌ تهیه‌ و توزیع‌ دارو، آشنایی‌ با اصول‌ طراحی‌ و تجهیز بیمارستان‌، استانداردهای‌ بیمارستانی‌، اصول‌ نگهداری‌ و ایمنی‌ بیمارستان‌، اقتصاد پزشکی‌، پروژه‌، کارآموزی‌ در عرصه‌ منبع: کتاب آشنایی با رشته های دانشگاهی سازمان سنجش آموزش کشورتالیف خانم فیروزه سودایی ونرم افزار سامان رشته ی سازمان سنجش